Achter de schermen

Het duister viel langzaam over Kabul. Mijn chauffeur laveerde de zilveren Toyota Corolla vaardig door het gedrang van taxi’s, personenauto’s en busjes. De geur van kebab dreef voorbij. De kramen met vers fruit en groente stonden nog buiten, al hadden winkels de rolluiken al neergelaten in het centrum van Kabul. De politie had een fuik gemaakt en pikte ons uit de rij wachtende auto’s voor inspectie. Mijn chauffeur draaide het raampje naar beneden. Hij knipte het lampje in de auto aan zodat ze mij konden zien. Ik vermeed bescheiden hun nieuwsgierige ogen. Je gedragen zoals zij denken dat een vrouw zich behoort te gedragen is veruit de beste tactiek in dit soort gevallen. Ze wilden mijn paspoort zien. Ik gaf het aan de chauffeur en liet het verder aan hem over. De agenten konden niet lezen en dachten dat mijn visum was verlopen. Het duurde even voor het misverstand was opgelost.

We waren op weg naar het huis van een Afghaanse relatie waar ik was uitgenodigd voor een barbecue. Hij gaf een etentje bij hem thuis omdat de politie in die week invallen had gedaan bij populaire restaurants. Deze waren tot nadere orde gesloten. De algemene procureur had laten weten dat de verkoop en consumptie van alcohol voortaan verboden was, ook voor buitenlanders.

De auto zette me af voor de poort en wachtte terwijl ik aanbelde. Toen ik werd binnengelaten zag ik een moderne villa, een smakeloos gedrocht, waar Afghanen zo dol op zijn, van buitenaf net een Romeins landhuis, een open gevel met marmeren zuilen en spiegelende ruiten. Ik ontmoette mijn gastheer bij de grote voordeur. We liepen door een hoge en ruime hal met kristallen kroonluchters en marmeren vloeren. Hij ging me voor de wentelrap op naar het dakterras. Hij stelde me voor aan een van de andere gasten.

Mijn gastheer bood me wat te drinken aan; de keus bestond uit een selectie van verboden versnaperingen: Johnny Walker, Absolut Wodka, Gin en Franse wijn. Ik koos voor het laatste en vroeg hem, terwijl hij de kurk uit de fles trok, hoe hij aan de alcohol kwam.

‘Waar denk je dat de in beslag genomen alcohol naar toe gaat? Hier is het!’ Het overige gezelschap lachte. Iemand voegde eraan toe: ‘De politie heeft zich de hele nacht klem gezopen en daarna de in beslag genomen waar aan de restaurants te koop aangeboden.’

Een elegante verschijning, met zilvergrijze baard, gekleed in een muisgrijze shalwaar kameez, kwam me gezelschap houden. Hij stelde zich voor als Dr. Abdul Khaliq Fazal, voormalig minister van Publieke Werken. Ik vroeg hem wat er schuilde achter Karzais recentelijke kritiek op het westen. De Afghaanse president had de dialoog geopend met Pakistan en de door het westen gevreesde regimes in Teheran en Beijing. De lezingen over het hoe en waarom van deze koerswijziging varieerden. Het kon een groeiende drang naar onafhankelijkheid zijn, na aanvankelijk aan de macht te zijn gebracht door de Amerikanen. Of een door de Verenigde Staten georkestreerd theater om de kansen op een overeenkomst met de Taliban te vergroten. Sommige twijfelden aan de emotionele stabiliteit van de Afghaanse president. Dat de Pathaanse leider verslaafd zou zijn aan softdrugs, wat een voormalig VN-topman in Afghanistan beweerde, leek mij gezocht.

Karzai had gezegd dat hij de Taliban als broers beschouwde, dat hij zelf toe zou kunnen treden tot hun gelederen. Op basis daarvan vermoedden experts een toenaderingspoging tot de opstandelingen.

Karzai en een paar leden van zijn kabinet hadden een bezoek aan Islamabad gebracht en gesproken met de Pakistaanse president Asif Zardari en generaal Kayani van de ISI. Zij hoopten een einde te kunnen maken aan de inmenging van Pakistan in het vredesproces in Afghanistan. Deze bijeenkomsten leidden tot niets.

Fazal was adviseur geweest van Karzai tijdens de presidentsverkiezingen van 2004. Hun wegen scheidden toen hij zichzelf kandidaat stelde voor de volgende verkiezingen. De man had geen aanstelling in het nieuwe kabinet aanvaard, hoewel deze hem wel was aangeboden. Hij wilde eerst eens afwachten hoe de nieuwe regering zou functioneren. ‘Het is niet omdat ik twijfel aan de capaciteiten van Karzai,’ voegde hij eraan toe, alsof de gedachte hem ineens overviel. ‘Al zet ik daar tegenwoordig wel mijn vraagtekens bij.’  Toen het zachtjes ging regenen, werden we uitgenodigd naar binnen te gaan voor het diner.

Later op de avond zat ik op een leren sofa in de ruime zitkamer van de villa, met dikke handgeknoopte tapijten op de marmeren vloer. De overige leden van ons gezelschap hadden zich neergezet op het balkon en lurkten aan een waterpijp. Door halfgesloten ogen zou je je in de mondaine wereld van de elite in Damascus of Beirut wanen. Beroepsdiplomaat Assad Omar kwam naast me zitten. Hij was verantwoordelijk voor de Europese relaties op het Ministerie van Buitenlandse Zaken. De voormalige ambassadeur van Afghanistan in Frankrijk bracht het gesprek op politiek. Omar vergeleek de situatie in Afghanistan met Irak: ‘Wij hebben een groot voordeel, dat we al gewend zijn aan een systeem van parlementaire democratie, terwijl Irak lang geregeerd werd door een dictator.’

Later dat jaar zouden parlementsverkiezingen plaatsvinden. Veel leden van de huidige volksvertegenwoordiging hadden nauwelijks enige opleiding toen ze aan hun taak begonnen. Gaandeweg had het parlement wel de slag te pakken gekregen en het Karzai flink lastig gemaakt. Ze hadden het overheidsbudget afgekeurd en kandidaten voor ministersposten afgewezen. Ze hadden hun voet dwars gezet toen Karzai de verkiezingswet naar zijn hand wilde zetten. Het parlement was zelfs even in staking gegaan en had toen geweigerd nog enig wetsvoorstel te tekenen. Omar keurde dat af. ‘Het parlement vaart te veel zijn eigen koers.’ Karzai greep daarom naar een middel om de volksvertegenwoordiging te passeren: hij organiseerde een loya jirga[1] naar traditioneel Afghaans gebruik. De voorbereidingen voor de komende Peace Jirga waren in volle gang.

‘Wat verwacht u daarvan?’ vroeg ik Omar.

‘De jirga heeft drie doelstellingen. Ten eerste, dat men consensus bereikt over de vredesonderhandelingen met de Taliban; ten tweede, dat de huidige regering onder leiding van Karzai geautoriseerd wordt om de onderhandelingen te voeren; ten derde, dat men overeenstemming bereikt over de aard van de concessies die gedaan kunnen worden.’

‘Gaat Karzai de onderhandelingen dan zelf doen?’ vroeg ik. Dat was niet het geval, hij delegeerde deze verantwoordelijkheid naar een Hoge Commissie voor de Vrede. Met het organiseren van een jirga wilde de Afghaanse president het gezag en de geloofwaardigheid die hij door de door fraude getekende verkiezingen was kwijtgeraakt herstellen. Hij moest zich persoonlijk verbinden aan het vredesproces. Of al die doelstellingen bereikt konden worden, dat betwijfelde Omar zeer.

Ik had verwacht dat een afvaardiging van de Taliban deel zou nemen aan deze jirga. Zij bleven volharden in de voorwaarde dat zij pas met de Afghaanse overheid aan de onderhandelingstafel plaats zouden nemen wanneer alle westerse troepen het land hadden verlaten. De influx van Amerikaanse troepen waar de Amerikaanse president Obama een jaar eerder toe had besloten, tegen de zin van Karzai, maakte dat de Taliban de hakken nog verder in het zand zette. Karzai presenteerde op de loya jirga een plan voor een vredesovereenkomst: hij wilde amnestie verlenen aan hervormde militanten en door een economische stimulans hun reintegratie in de Afghaanse maatschappij mogelijk maken. De Taliban reageerde letterlijk met een raketaanval op het jirga-complex. De tactiek had gefaald.